Als vrouwen me in mijn praktijk vertellen over hun klachten, hoor ik ze vaak verzuchten: ‘Maar ja, dat zijn natuurlijk gewoon de hormonen.’ Deze verzuchting hoor ik bij een breed scala aan klachten, zoals hoofdpijn, opvliegers, slapeloosheid, stemmingswisselingen, bekkenklachten, pijnklachten in buik rug of borsten, vermoeidheid, misselijkheid of oedeem. Vrouwen lijken daarmee aan te geven dat ze machteloos tegenover deze klachten staan en dat ze niets anders kunnen doen dan wachten tot ze overgaan. Het feit dat er een verklaring bestaat, lijkt daarbij troost te bieden. Maar sta je werkelijk machteloos tegenover die lastige hormonen die alles in de war lijken te sturen? In het antieke China ontwikkelde artsen een behandelmethode waarmee deze klachten vaak effectief behandeld kunnen worden. Dit blog gaat over die oosterse visie op hormonale klachten, over wat je zelf kunt doen om je hormonale gezondheid te verbeteren en over het boek ‘hormoonbalans voor vrouwen’ dat je daarbij helpt.
Vrouwen wikken en hun hormonen beschikken?
Als een vrouw haar klachten aan de ‘hormonen’ wijt, vraag ik wel eens of ze me kan uitleggen wat hormonen eigenlijk zijn. Meestal is het antwoord iets in de trant van: ‘Nou, eeehh…. het zijn een soort stofjes.’ kennelijk hoeft een verklaring niet eens begrepen te worden om troost te bieden! Het lijkt genoeg te zijn dat het een algemeen aanvaarde verklaring is. Vooral als die is bevestigd door de geldende autoriteit op dit gebied: in dit geval de medische wetenschap. Dat doet me erg denken aan vroeger tijden, toen mensen, als er nare dingen gebeurden, verzuchtten dat het de wil van God was en dat ‘de mens wikt en God beschikt’. Priesters moedigden hun kudde in die tijd bepaald niet aan zelf na te denken over wie of wat God is of hoe je zelf je relatie met het goddelijke kon vormgeven. Net zo moedigt de medische wetenschap mensen niet echt aan zelf verantwoordelijkheid voor het herstel van hun gezondheid te nemen. ‘Laat dat maar aan dokter over,’ lijkt de overheersende gedachte te zijn. En als de dokter er niets aan kan doen, tja, dan is er dus niets aan te doen. Dan hoort het erbij, is het ‘de leeftijd’ of ‘zijn het de hormonen’. ‘Vrouwen wikken en hun hormonen beschikken!’
Hormonen en het zenuwstelsel
Maar sta je werkelijk machteloos tegenover de terreur van je hormonen? Om die vraag te beantwoorden, moeten we eerst goed kijken naar wat hormonen zijn en hoe ze werken. Hormonen zijn stoffen die processen in je lichaam beïnvloeden door ze te remmen of juist te stimuleren. Het zijn de biochemische boodschappers in je lichaam. De elektrische en snellere informatieoverdracht vindt plaats door het zenuwstelsel. Een werkelijk onderscheid tussen die twee is nauwelijks mogelijk. Belangrijke hormonen worden in de hersenen geproduceerd en de informatieoverdracht in de zenuwen wordt verzorgd door hormonen: de neurotransmitters.
Een kater? Dat zijn ook ‘gewoon de hormonen’
Er is geen proces in je lichaam waar hormonen niet direct of indirect invloed op hebben. Ze reguleren bijvoorbeeld onze bloedsuikerspiegel (insuline), ze zorgen voor gevoelens van vriendschap en verliefdheid (oxytocine), ze reguleren onze emoties en ons slaap- en waakritme (melatonine). Ze helpen ons om te gaan met stress en remmen ontstekingsreacties (cortisol) en ze reguleren onze bloeddruk (vasopressine). Als je weet hoe dit laatste hormoon werkt, kun je ook als je een kater hebt zeggen dat het ‘gewoon de hormonen zijn’. Vasopressine remt namelijk de nierfunctie en zorgt er daarmee voor dat je niet eindeloos blijft plassen. Alcohol remt de productie van vasopressine, waardoor je tijdens een avond stappen meer uitplast dan je aan de bar naar binnen krijgt. Het gevolg is uitdroging en een flinke hoofdpijn. Overigens lijkt vasopressine ook een belangrijke rol te spelen bij het beheersen van agressie en bij monogaam zijn,* maar daar kom ik nog op terug.
Het hormoonnetwerk
Het wordt nog interessanter als je je realiseert dat al die hormonen elkaar beïnvloeden. Zo zorgt een stijging van de insulinespiegel, wanneer we suikers eten, voor een stijging van de serotoninespiegel, waardoor we ons emotioneel prettig voelen. En het geslachtshormoon oestrogeen heeft weer invloed op zowel de serotonine- als de insulinespiegel. In het plaatje hieronder heb ik een beperkt aantal verbanden aangegeven. Het is belangrijk je te realiseren dat er veel en veel meer hormonen in het menselijk lichaam actief zijn. Op Wikipedia staat een overzicht waarin ik er 72 telde, maar er zijn veel meer hormoonachtige stoffen in je lichaam. Wat de wetenschap van al die interacties in kaart heeft gebracht, is slechts het topje van de ijsberg.
Je hormonen? Dat ben jij!
Onze hormonen vormen een complex en subtiel netwerk dat alle organen en functies verbindt en op elkaar afstemt. Het doel van dat netwerk is het behouden van de interne balans in steeds veranderende omstandigheden. Zoals de seizoenen, dag en nacht, en onze sociale omstandigheden steeds veranderen, zo zijn ook de niveaus van je hormonen steeds in beweging. Je hormonen bepalen hoe je dingen ervaart, hoe je je voelt en hoe je lichamelijk en emotioneel op dingen reageert. Eigenlijk kan je zeggen: ‘Je hormonen, dat ben jij, met al je lichaamsfuncties en emoties erbij!” Dus als je je hormonen ergens de schuld van geeft, dan is het alsof je degene die je in de spiegel ziet de schuld geeft van je ellende, zonder dat je beseft dat je dat zelf bent. Maar jezelf de schuld geven is niet erg aardig en brengt je ook niet dichterbij een oplossing van je probleem.
Als een olifant door de porseleinkast
Bij de meeste verstoringen van de hormoonbalans is sprake van een functionele verstoring. Er is niets kapot, maar je systeem is uit balans geraakt en het lukt niet meer het evenwicht te herstellen. Er ontstaat een vicieuze cirkel. Door de voortdurende pogingen van je lichaam (en geest) om te blijven functioneren, ondanks de verstoorde balans, worden de problemen alleen maar groter. Er is een compensatiemechanisme ontstaan, waardoor je bijvoorbeeld verminderd vruchtbaar bent, emotionele klachten voorafgaand aan je menstruatie hebt of veel last hebt van de overgang. Je systeem heeft dan hulp nodig om weer in balans te komen. Maar het oplossen van deze disbalans met behulp van hormoonpreparaten, bijvoorbeeld door de pil te gaan gebruiken, is in veel gevallen geen echte oplossing. Het helpt je systeem niet bij het hervinden van de gezonde balans. De afstemming tussen je hormonen is zo subtiel dat je met een hormoonbehandeling bovendien vaak als een olifant door de porseleinkast gaat. In veel gevallen bestaat er geen bevredigende medische oplossing voor functionele verstoringen**. Daardoor ontstaat bij patiënten vaak het idee dat je er maar mee moet leren leven.
Chinezen hadden geen hormonen
Maar is dat echt zo? Patiënten in het oude China hadden voor zover hun artsen wisten geen hormonen. Toch werden klachten die we nu ‘hormonaal’ noemen effectief behandeld. Als je naar het gedachtegoed van de Chinese geneeskunde kijkt, is dat niet zo verwonderlijk. De Chinese geneeskunde richt zich op het herstellen van een inwendige dynamische balans. Gezondheid wordt gezien als een subtiel dynamisch evenwicht, net als de hormonale balans. De Chinese geneeskunde kijkt altijd naar het grote geheel. Bij het stellen van een diagnose worden ongezonde patronen in kaart gebracht: compensatiemechanismes. Het menselijk systeem wordt namelijk beschouwd als een netwerk van remmende en stimulerende invloeden, net als het hormonale systeem. De patronen worden benoemd met behulp van termen als yin, yang en qi. Die begrippen overstijgen net als onze hormonen het onderscheid dat wij westerlingen maken tussen lichaam en geest. Veel hormonen hebben zowel effect op ons lichaam als op ons gedrag en op ons gevoel. Denk aan het hormoon vasopressine, waar je te weinig van hebt na een avond flink stappen. Dat zorgt voor een kater doordat je én een stevige hoofdpijn hebt én doordat je naast de verkeerde persoon wakker wordt.
Een diepgaande verandering
Als ik vrouwen met hormonale klachten behandel, heb ik het met ze over voeding, over hun ademhaling en vaak ook over de manier waarop ze hun leven, hun klachten en hun gevoelens tegemoet treden. Ik werk met kruiden, acupunctuur en oefeningen. Ik praat met mijn patiënten om inzicht te geven in het mechanisme achter hun klachten. Veel patiënten ervaren door de behandeling een diepgaande verandering die verder gaat dan het verdwijnen van de klachten. In dat hele behandelproces speelt mijn kennis van hormonen geen enkele rol. Maar ik twijfel niet aan de invloed die de behandelingen ook op dat niveau hebben. Als de patiënt verandert, veranderen de hormonen ook***.
Voelen, doen en denken
Wil ik hiermee zeggen dat de kennis die de wetenschap ontwikkelde over hormonen nutteloos is? Natuurlijk niet. Alle kennis over de werking van het ingenieuze menselijk systeem kan in ons voordeel gebruikt worden. Wel bestaat het gevaar dat bij een te grote aandacht voor kennis over de moleculaire details het grote geheel uit het oog verloren wordt. De neiging bestaat dan om die moleculen als ‘de oorzaak’ te zien. De Chinezen begrepen dat alle relaties in het menselijk systeem wederkerig zijn. In het geval van de hormonen wordt daarmee bedoeld dat die voor een groot deel bepalen wat we voelen, denken en doen en dat omgekeerd alles wat we voelen, denken en doen invloed heeft op onze hormonen. Door dat inzicht krijg je als patiënt weer een gezonde verantwoordelijkheid voor je eigen genezingsproces terug. Je kunt zelf actief bijdragen aan je herstel en bent niet langer het slachtoffer van je ontspoorde hormonen.
Hormoonbalans voor vrouwen
Ralph Moorman schreef een aantal boeken waarin hij uitlegt hoe je die bijdrage aan je herstel kunt leveren. Hij maakt vanuit een westers perspectief duidelijk dat ‘gezondheid’ in feite hetzelfde is als een gezond hormonaal evenwicht. Hij legt uit dat onze levensstijl daar een nauwelijks te overschatten invloed op heeft. Zijn laatste boek, Hormoonbalans voor vrouwen, schreef hij samen met Barbara Havenith. Vrouwenarts Havenith is een echte bruggenbouwer. In haar manier van werken verenigt ze het beste uit twee werelden. Ze gebruikt zowel methodes en inzichten uit de reguliere als uit de alternatieve geneeskunde om vrouwen te ondersteunen in hun weg terug naar balans en gezondheid. In Hormoonbalans voor vrouwen leggen Moorman en Havenith op een begrijpelijke manier uit hoe het vrouwelijke hormoonstelsel in elkaar zit. Ook de samenhang met andere hormonen en organen komt aan bod. Een groot aantal hormonale klachten wordt beschreven en uitgelegd. Per klacht maken de auteurs duidelijk hoe je zelf kunt bijdragen aan je herstel door middel van voeding, beweging en voedingssupplementen. Ook vermelden ze wat een (vrouwen)arts voor je zou kunnen doen.
Hormoonbalans voor vrouwen hoort naar mijn idee bij iedere vrouw in de boekenkast te staan. Moorman en Havenith helpen je niet alleen bij het vinden van je hormoonbalans, maar ook bij het vinden van de balans van yin en yang. Het is maar net hoe je ernaar kijkt.